โคลง

คัดจาก: หลักภาษาไทย ของ กำชัย ทองหล่อ

โคลง คือคำประพันธ์ชนิดหนึ่ง ซึ่งมีวิธีเรียบเรียงถ้อยคำ เข้าคณะ มีกำหนดเอกโท และสัมผัส แต่มิไดบัญญัติ บังคับ ครุลหุ โคลงแบ่งออกเป็น ๓ ชนิด คือ โคลงสุภาพ โคลงดั้น และโคลงโบราณ โคลงสุภาพ แบ่งออกเป็น ๗ ชนิด คือ  ๑. โคลง ๒ สุภาพ  ๒. โคลง ๓ สุภาพ  ๓. โคลง ๔ สุภาพ  ๔. โคลง ๔ ตรีพิธพรรณ  ๕. โคลง ๕ หรือมณฑกคติ (ปัจจุบันไม่นิยมแต่งกันแล้ว) ๖. โคลง ๔ จัตวาทัณฑี ๗. โคลงกระทู้ โคลงดั้น แบ่งออกเป็น ๖ ชนิด คือ ๑. โคลง ๒ ดั้น  ๒. โคลง ๓ ดั้น  ๓. โคลงดั้นวิวิธมาลี ๔. โคลงดั้นบาทกุญชร  ๕. โคลงดั้นตรีพิธพรรณ  ๖. โคลงดั้นจัตวาทัณฑี โคลงโบราณ มีลักษณะคล้ายโคลงดั้นวิวิธมาลี แต่ไม่บังคับเอกโท มีบังคับแต่เพียงสัมผัสเท่านั้น เป็นโคลงที่ไทยเรา แปลงมาจากกาพย์ ในภาษาบาลี อันมีชื่อว่า คัมภีร์กาพยสารวิลาสินี ซึ่งว่าด้วยวิธีแต่งกาพย์ต่างๆ มีอยู่ ๑๕ กาพย์ด้วยกัน แต่มีลักษณะเป็นโคลงอย่างแบบไทยอยู่ ๘ ชนิด เพราะเหตุที่ไม่มีบังคับเอกโท จึงเรียกว่า โคลงโบราณ นอกนั้น มีลักษณะเป็นกาพย์แท้ แบ่งออกเป็น ๘ ชนิด คือ ๑. โคลงวิชชุมาลี ๒. โคลงมหาวิชชุมาลี ๓. โคลงจิตรลดา  ๔. โคลงมหาจิตรลดา  ๕. โคลงสินธุมาลี  ๖. โคลงมหาสินธุมาลี ๗. โคลงนันททายี ๘. โคลงมหานันททายี ข้อบังคับ หรือบัญญัติของโคลง การแต่งโคลง จะต้องมีลักษณะบังคับ หรือบัญญัติ ๖ อย่าง คือ ๑. คณะ  ๒. พยางค์  ๓. สัมผัส  ๔. เอกโท  ๕. คำเป็นคำตาย  ๖. คำสร้อย คำสุภาพในโคลงนั้น มีความหมายเป็น ๒ อย่าง คือ  ๑.หมายถึง คำที่ไม่มีเครื่องหมาย วรรณยุกต์เอกโท  ๒.หมายถึง การบังคับคณะ และสัมผัส อย่างเรียบๆ ไม่โลดโผน ฉะนั้น คำสุภาพใน ฉันทลักษณ์ จึงผิดกับคำสุภาพใน วจีวิภาค เพราะในวจีวิภาค หมายถึง คำพูดที่เรียบร้อย ไม่หยาบโลน ไม่เปรียบเทียบ กับของหยาบ หรือไม่เป็นคำ ที่มีสำเนียง และสำนวนผวนมา เป็นคำหยาบ ซึ่งนับอยู่ในประเภทราชาศัพท์